می‌گویند نخستین کشته‌ها و اسیران جنگ ایران و عراق کشاورزانی بودند که در آخرین روزهای گرم تابستان تفتیده جنوب به کار مشغول بودند.
هیچ‌کس نمی‌داند کشاورزان هنگام روبه‌رو شدن با سربازان عراقی چه گفتند و چه شنیدند.
26 مرداد روزی است که اولین گروه اسیران ایرانی که آزادگان نام گرفتند از مرز خسروی راه به وطن گشودند. همانان که روزی راه ورود به خاک ایران را بر دشمن بسته بودند پس از سال‌ها اسارت به خاک ایران پا نهادند تا زندگی دوباره را در آغوش وطن آغاز کنند.
فردا روزی در سال 1369 مردم ایران با امیدی در دل منتظر بودند تا تمامی اسیران جنگی بازگردند.گروه گروه خانواده رفته بودند لب مرز تا عزیزان‌شان را زودتر ببینند.
اولین گروه آزادگان 26 مرداد 1369 به خاک کشور وارد شدند. این گروه 1000 نفره از مرز خسروی به ایران آمدند تا اولین گام مبادله اسرا میان دو کشور که 8 سال با هم جنگیده بودند برداشته شود.
در این میان ستاد رسیدگی به امور آزادگان که در ٢٢ مرداد ٦۹ تشکیل شده بود، به تبادل انبوه اسرا پرداخت. این ستاد با مساعدت و همراهی دیگر دستگاه‌ها، تبادل حدود چهل هزار آزاده را با همین تعداد اسیر عراقی انجام داد.
یکى از اقدامات بسیار مهم جامعه بین‌المللى در خصوص تنظیم مقررات بشر دوستانه در جنگ، تنظیم و تصویب مقاولههاى چهار‌گانه ژنو در 12 اوت سال 1949 بود.در این مقاوله‌نامه بر چگونگی رفتار با اسیران جنگی و نگهداری از آنان تاکید شده است.
تبادل اسیران جنگی میان ایران و عراق تا مدت‌ها بعد ادامه یافت تا اسیرانی که نام‌شان در فهرست ارائه شده دو کشور بود به خاک کشورهایشان بازگردند.
ورود آزادگان به خاک کشور و هجوم مردم به مرز خسروی برای دیدار با آزادگان سبب شد تا همان روزها دولت راهکارهایی را در نظر بگیرد.
با مشاهده وضعیت روحی و جسمی آزادگان مسئولان دولتی تصمیم گرفتند تا نسبت به بهبود بخشیدن به شرایط روحی و جسمی‌‌شان اقدام کنند. در همان روزها بود که نام «قرنطینه» بر زبان‌ها افتاد. تمامی اسیران وارد شده به خاک کشور در شرایط نامناسبی بودند و بیش از هر چیزی سوء‌تغذیه میان آزادگان رایج بود.
در قرنطینه با بهبود نسبی شرایط آزادگان پزشک معالج برنامه غذایی ویژه‌ای را در اختیار خانواده‌‌شان قرار می‌داد.
ضعف جسمانی و نامناسب بودن شرایط روحی آزادگان که ناشی از شرایط نامطلوب دوران اسارت بود صدمات زیادی را در زندگی آنان در پی داشت که نشانه عدم رعایت حقوق اسیران بود.
مسأله اسرای جنگی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی بود که تا سال‌های بعد مورد بحث می‌گرفت. پس از مبادله تعدادی از اسرا بحث بر سر فهرست کسانی که از سرنوشت‌شان هیچ اطلاعی در دست نبود آغاز شد، گروه «مفقود‌الاثر»ها و تعیین سرنوشت آنها هر چند برای دولت ایران همواره اهمیت زیادی داشت اما با موانع زیادی روبه‌رو شد.
دولتمردان ایرانی عقیده داشتند که مبادله اسیران جنگی باید یک نفر در برابر یک نفر باشد اما عراقی‌‌ها همچنان پافشاری می‌کردند که تمامی اسیران ایران و عراق بدون توجه به تعداد باید با یکدیگر مبادله شوند.به هر حال دو کشور پس از سال‌ها مذاکره سرانجام در سال 1382 به توافق رسیدند آخرین بازماندگان اسرا را مبادله کنند و بنابر این توافق، 941 اسیر عراقی و 349 اسیر ایرانی به کشورهایشان بازگشتند.